SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞE KATKI: ASANSÖRLERDE MODERNİZASYON
Asansörlerde Modernizasyon Ve Elektronik Donanım
Asansörlerde bakım ve modernizasyon yıllar içinde birbirinin ayrılmaz bir parçasıdır. Modernizasyon kapsam tanımı uluslararası kaynaklarda raylar hariç asansörün tüm parçalarının değişebilmesi olarak verilir. Bununla birlikte Türkiye’de geçerli olan asansör işletme ve bakım yönetmeliğine göre piyasaya arz edilmiş bir asansörün beyan hızı, beyan yükü veya seyir mesafesinde değişiklik yapılmasını gerektiren herhangi bir uygulama asansörün yeniden tescilini gerektirir. Dolayısıyla ray değişimi veya kumanda panosu dahil bu parametrelerin dışında yapılan her türlü değişim modernizasyon olarak adlandırılabilir.
Modernizasyon uygulamaları pek çok sebepten yapılabilir. Mevcut donanımın ömrünü uzatmak için yapılan değişimler olduğu gibi, kullanım kolaylığı sağlamak, güvenliği artırmak, tasarruf sağlamak gibi sebeplerden ötürü de parça değişimi yapılması olağandır. Bununla birlikte modernizasyon projelerinde karşılaşılan en büyük problemlerden biri elektrik tesisatı için talep edilen değişimlerdir. Özellikle birçok asansörün aynı yerde çalıştığı otel, ofis, hastane gibi trafik yoğunluğunun yüksek olduğu binalarda bakım firmalarının toplu değişim talepleri yüksek maliyetli tekliflere sebep olabilmektedir. Peki elektronik parçalar neden yıpranırlar? Asansör elektronik parçaları ne sıklıkla değiştirilmelidir? Bir elektronik parçanın ömrünü tamamlayıp tamamlamadığı anlaşılabilir mi?
Asansörler mekanik ve elektronik birçok parçanın birleşiminden oluşmaktadır. Her bir parçanın esasen farklı bir yıpranma süresi olabilir. Elektronik kartlar genel olarak ısınma, gerilim dalgalanmaları ve fiziksel titreşimlerin sebep olduğu gerilimler sebepleriyle yıpranırken, güç giriş çıkışı bulunan ve şebeke gerilimine maruz kalan kartlar üzerlerindeki direnç, diyot, trafo, tristör, IGBT türevleri, röle gibi elektronik ve elektro-mekanik elemanların ömürlerine bağlı olarak da yıpranabilirler. Bu ömürler, alt parçanın dayanabildiği açma kapama sayısı, akım-gerilim değerleri veya malzeme kalitesine göre değişirler.
Ana kartlar, inverter kartları gibi üzerlerinde programlanabilir entegreler bulunduran kartlar doğrudan şebeke gerilimine maruz kalmazlar. Bu kartlar doğrultulmuş sürekli bir doğru gerilim altında çalışırlar fakat doğru akım ve doğru gerilim de güç kaynağı kalitesine bağlı olarak bozunmalar gösterir. +12 V, +5V, +3V gibi standart değerlerde çalışan pek çok entegre için gerilim toleransları oldukça düşüktür. Ufak bozunmalar bu yüzden fonksiyonelliğin yitirilmesine sebep olur. Ayrıca kullanım yoğunluğuna bağlı olarak elemanlar arasındaki yollarda kılcal açıklılar meydana gelir ve belli bir zaman sonra kart üstündeki yollar da iletkenliğini kaybeder. Özellikle dış etmenlere bağlı sıcaklık farkları ve nem etmenleri bu tip bozunmalara sebep olabilir. Bu ve benzeri birçok sebep kartların kullanılamaz hale gelmesine sebep olabilir. Çıplak kartın ömrü genel olarak 50 ila 70 yıl arasındadır fakat asansörde kullanılan özellikle kumanda kartları için bu süre çok daha kısadır. Genelde 10 ila 25 yıl arasında değişen ömürler elektronik kartlar için olağan sürelerdir. Bu sürenin altında ve üstünde çalışan kartlar da olmasına karşın üreticiler yaklaşık 15 yıllık bir çalışma süresini dikkate alarak tasarım yaparlar. Planlama yaparken asansörün tipi ve bina koşulları dikkate alınarak parça değişimi için bu sürelerin sonunda bütçe ayırmak mantıklı bir seçenek olacaktır.
Elektronik parçaların ömürleri tüm parçalarda olduğu gibi asansörün maruz kaldığı yoğunlukla doğrudan ilişkilidir. Esasen yoğunluk ölçülebilir bir büyüklüktür ve asansörün özellikle trip sayısı ve tükettiği enerjiye bakılarak bir kanıya varılabilir. Her asansör kalkış ve duruşu 1 trip olarak adlandırılır ve modern kumandaların çoğunda dijital sayaçlarla gösterilmektedir. Enerji tüketimi ise ikincil bir kriter olmakla birlikte asansörlerin birbirlerine göre yük durumlarını veya tasarlandığı yük miktarına göre ne durumda olduğunun gösterilmesi açısından önemli bir göstergedir. “Konut tipi asansör” olarak ta isimlendirilen düşük seyir mesafeli, alt model asansörler markaların üst segmentlerinde bulunan modellere oranla daha az trip sayısına dayanıklı olarak üretilirler. Bu tip asansörlerin yüksek yoğunluklu bir binada kullanımı elbette ki elektronik parçaların sürekli yükte çalışmasını gerektireceğinden parçalar ömürlerini daha çabuk tamamlayacaktır.
Parçaların ömrünün tamamlayıp tamamlamadıkları çıplak gözle anlaşılabilir bir durum değildir. Yanıklar, fiziksel hasar görmüş elemanlar, görüntüsü bozulmuş art parçalar gibi bariz görsel kusurların dışında hala çalışmaya devam eden bir parçanın ömrünün sonuna yaklaştığı gözle muayene ile fark edilemez fakat çeşitli göstergeler alarm durumu olarak kabul edilebilir.
Artan elektriki arıza sayıları önemli bir göstergedir. Arızaların analiz edilmesi ve kök sebep olarak bir sonuca ulaşılması bu aşamada önemlidir. Çevre şartları, bakım kalitesi, değişen yoğunluklar gibi etmenlerin etkileri ayrıştırıldıktan sonra özellikle artarak tekrarlayan arızalar parça değişimi için bir kriterdir. Sık görülen CAN hattı haberleşme hataları, resetlemeler, pozisyon kayıpları, kumandanın kabin, motor, inverter parçaları ile ilgili verdiği komut hataları, voltaj hataları, faz kaybı gibi hatalar kartlardaki iletim ve alt parça sorunlarına işarettir.
Sıcaklık yükselmeleri kartlarda direnç noktaları oluşması veya alt parçaların aşırı yüklendiğine dair işaretlerdir. Sıcaklık yükselmeleri çeşitli ölçü aletleriyle tespit edilebilir büyüklüklerdir. Kıyaslama olarak daha önce yapılmış ölçümler veya benzer asansörler kullanılabilir. Özellikle direnç, kondansatör, diyot gibi basit elektronik elemanlardaki bariz sıcaklık yükselmeleri kartın değişme habercisidir. Bazı durumlarda dış kaynaklardan faydalanılarak bu elemanlar değiştirilip kart kullanılmaya devam da edilebilir fakat uygulama sahası oldukça sınırlıdır.
Düzensiz mekanik hareketler de bölgesel sorunlar için göstergedir. Örneğin kapı kapanışının ve açılışının bir kerede olamaması, kabin butonyerinden çağrıların silinmesi, asansörün titreyerek durması ve kalkması gibi hareketler genellikle kartların veya bağlı parçaların değişimiyle son bulmaktadır.
Elektronik kartların bakımı mekanik parçalarda olduğu gibi fiziksel eylemleri gerektirmez fakat parçaların temiz ve kuru tutulması elbette ki ömrü uzatan etmenlerdir. Ayrıca ne kadar küçük olursa olsun topraklama bağlantıların yapılması pek çok sorunu çözmektedir. Özellikle haberleşme için kullanılan kablolarda ekranlama veya topraklama parazit oluşumunu engellemektedir. Sinyal dalgalanmaları hem arızaya sebep olurken hem de elektronik parçanın ömrünü kısaltır. Ayrıca kumandadaki hataların ve uyarıların izlenerek aksiyon alınması da bir bakım görevidir. Tüm sistem birbiriyle bağlantılı olduğu için herhangi bir alt sistemdeki hata diğer bileşenleri de etkiler. Örneğin düzgün topraklama olmaması gibi basit bir eksiklik, enkoder, inverter, buton haberleşmeleri gibi pek çok alt parçada farklı zamanlarda hata olarak ortaya çıkabilir ve tespiti güç olduğunda gereksiz parça değişimlerine de sebep olabilir. Özellikle elektrik bağlantı şemasında verilen detayların periodik aralıklarla kontrolü bu açıdan önemli fayda sağlar.
Elektrik tesisatının herhangi bir parçasının değişimi ömre bağlı olarak yapıldığı gibi 20-25 yıllık asansörlerde parça temininin zorlaşması sebebiyle de yapılabilmektedir. Böyle durumlarda bir modernizasyon kararı vermek için fiyat fayda dengesinin gözetilmesi önemlidir. Eğer arıza şikayeti az ise maliyeti artmış ta olsa gelecek on yıl için değişmesi muhtemel parçaların bedeli yenilenen tesisatın bedeline göre oldukça düşük seviyelerde kalıyorsa (maks. %20 gibi), biraz daha fazla maliyet gerektirebilecek kaliteli bir bakımla parça değiştirerek yola devam etmek uygun bir seçenek olur. Veya bakım firmasının önerdiği yenileme işlemleri markasal bir değişim değil de yükseltme seçeneği sunabiliyorsa bu seçeneğe öncelik verilmesi mantıklıdır.
Elektronik kart ve bağlı aksamın modernizasyon projeleri kapsamında değişimi maliyetli bir iştir. Bu yüzden değişim sebeplerinin incelenerek gelecek planlaması yapılması maliyetin düşürülebilmesi açısından son derece gereklidir. Genelde bakım sağlayıcının değişmesi, bina yönetiminin değişmesi, dışarıdan verilen tavsiyelerle gündeme gelen bu tip değişimlerde asansör geçmişi ve kayıtları incelendikten fiziksel bir araştırma yaparak yargıya varılması sağlıklı olacaktır.
Erol Akçay
Technical Director
akcay.erol@liftinstituutsolutions.com
contact@solutionsbyliftinstituut.com
